Ptaric Surp Nigoğayos Manastırı, Yerzınga’nın [Erzincan] doğusunda, Keşiş Dağları’nın yamaçlarında, yaklaşık 1400 metre yükseklikte, 39° 41’ Kuzey enlemi, 39° 43’ Doğu boylamında yer alır. Batıda Cimin [Üzümlü] köyü ile güneydoğuda Kalaric [Karakaya] köyünün arasında, adını taşıdığı Ptaric [Bayırbağ] köyünün yukarı tarafında bulunur.
Surp Nigoğayos Manastırı, 14. yüzyıl ile 16. yüzyıl arasında, yerleşmek üzere buraya gelmiş bir grup keşişin memleketi olan, epey uzağındaki Abahunik Bölgesi’nin adıyla, Abahunik Manastırı (Abahunyats Vank) olarak da adlandırılmıştır. 1367, 1383, 1449 ve 1490 tarihli metinlerde adı geçen manastıra, bu metinlerin ilkinde Surp Asdvadzadzin yani Meryem Ana, sonuncusunda ise Surp Hagop adıyla da atıfta bulunulur. Manastırın, 1367 yılında, Krikor adında ünlü bir vartabedin mezarını barındırdığı bilinmektedir. Müstensih Garabed Tercantsi (Tercanlı Garabed), 1449 yılında, Doğu Ermenistan’daki büyük Datev Manastırı’ndan (Datevi Vank) dönüşünde, Surp Nigoğayos’ta, Başrahip Simeon’un yanında çalışmıştır. O tarihte, manastırda bir skriptoryum bulunuyordu. 16. yüzyılda, şair keşiş Mıgırdiç, Surp Nigoğayos’ta inzivaya çekilmiştir. 1753 yılında, manastırın avlu duvarları tadil edilmiştir. 19. yüzyılda, Peder Kapriel Marukyan iyi bir başrahip olarak ün salmıştı. Surp Nigoğayos Manastırı, Birinci Dünya Savaşı öncesinde, ruhban sınıfından olmayan, Apraham Ağa adındaki Ptaricli bir kişi tarafından idare ediliyordu.
Ptaric Surp Nigoğayos Manastırı’nda şu yapılar bulunmaktadır:
• Bir kısmı, kuzey absidiyolünün arkasındaki doğu duvarından dışarı doğru çıkıntı yapan bir ilk martiryumun üzerine inşa edilmiş, yaklaşık olarak 16,5 × 10,2 metre ölçülerinde, kapalı haç planlı, üç apsisli, yükseltilmiş bir yapı olan Surp Nigoğayos Kilisesi. Kubbe kasnağına ve piramit şeklinde bir kubbeye sahip olan kilisenin, batıdaki alınlık tablasının yakınında bir çan kulesi, önünde de büyük bir narteks bulunuyordu.
• Surp Nigoğayos Kilisesi’nin kuzey duvarının bitişiğinde yer alan, önündeki beşiktonozlu narteksle birlikte yaklaşık olarak 12,8 × 4, metre ölçülerinde bir blok oluşturan, Meryem Ana Kilisesi olması muhtemel, beşiktonozlu, tek sahınlı küçük bir yapı.
• Aynı kilisenin güney duvarının bitişiğine yer alan, yaklaşık olarak 8,8 × 4,8 metre ölçülerinde, Surp Hagop Kilisesi olması muhtemel, gene tek sahınlı bir başka yapı.
• İç tarafında episkoposluk binası ile iki katlı meskenlerin, ahırlar, ağıl ve samanlığın yer aldığı, demir zırhlı ağır bir kapısı olan avlu duvarları.
• Kompleksin aşağı tarafında yer alan bir çeşme.
Surp Nigoğayos adı, genellikle, merkezî büyük kilise için kullanılır, ancak, kuzeydeki kilisenin açık bir biçimde daha eski olması ve daha aşağı bir seviyede bir ilk martiryumun bulunması, Aziz Nigoğayos’a ilk başta başka bir yapının ithaf edilmiş olabileceğini düşündürür. Manastırın duvarları içinde bir bostan ve kovanlığı, duvarların dışında da meyve bahçeleri, otlakları ve tarlaları vardı.
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gaspedilen Surp Nigoğayos Manastırı’na el konmuş ve binaların büyük bir kısmı yıkılmıştır. 1980’li yıllarda, merkezî kiliseden geriye sadece apsis bloğu kalmıştı; çan kulesi ve narteks yok olmuştu. Kuzeydeki kilise halen ayaktaydı, ancak narteksi yıkılmıştı. Güneydeki kiliseden geriye, yerde görülen izlerden başka bir şey kalmamıştı. Eklenti binaların tamamı ve avlu duvarlarının büyük kısmı yok olmuştu.
Surménian, 1947, 99-100, 221. Khatchikian, 1950, 481, 547. Oskian, 1951, 96-99. Khatchikian, 1955-1967, I, 639 ; III [1967], 148. Thierry, 2005, 76-78.