Çarçaranits Manastırı

Geleneksel anlatılara göre, Çarçaranits (Çile) Manastırı, Surp Krikor Lusavoriç’in Ardaşad’daki Khor Virab (Derin Kuyu) zindanına (bkz. no. 39) atılmadan önce işkence gördüğü yerde kurulmuştur ve Surp Lusavoriç’in sonradan aynı yerde Bakire Meryem onuruna bir manastır inşa ettirdiğini anlatan şehit menkıbeleriyle aktarılan bir rivayete göre, ilk başta Meryem Ana’ya ithaf edilmiştir. Çarçaranits Manastırı, Yerzınga’nın [Erzincan] güneydoğusunda, Mntzur [Munzur] Dağları’nın doruk noktalarından Ducig Dağ’ın [***] eteklerinde, Mercan Deresi’nin sol yakasında, Meğusig [Yalınca] köyünün yukarı tarafında, 39° 35’ Kuzey enlemi, 39° 41’ Doğu boylamında yer alır. Sebuh Dağı’nın [Kara Dağ] yüksek kesimlerinde inşa edilmiş olan Büyük Lusavoriç Manastırı’ndan (bkz. no. 45) ayırmak için, Küçük Lusavoriç Manastırı (Pokr Lusavoriçi Vank) olarak da anılmıştır.

1272 ve 1477 tarihli metinlerde adı bir skriptoryum olarak geçen Çarçaranits, Yukarı Ermenistan’ın bu kesimindeki çoğu manastır gibi, 16. yüzyılda, Osmanlı fethinden sonra inişe geçmiş, 17. yüzyılda da, özellikle celali çeteleri tarafından tahrip edilmiştir. Lusavoriç’in bir röliğinin ve işkencesinde kullanılan çivilerin yanı sıra, çeşitli altın ve gümüş eşyayla birlikte hazinesini oluşturan ve büyük hürmet gören parşömenlerin zenginlik kattığı bir hac mekânı olarak kalmıştır. Çarçaranits 19. yüzyılda, 1895 yılında manastırın uğradığı saldırı ve yağma sırasında öldürülen Başrahip Ğevont’un da mensubu olduğu, papaz rütbesi taşıyan bir yönetici sülalesi tarafından idare ediliyordu. Manastırın idaresi, yetki alanına giren Meğusig [Yalınca], Akrag ya da Medz Akrag [Konakbaşı], Ğaratuş [Karatuş] ve Cancige [Çağlayan] köylerinin temsilcilerinden oluşan bir kurula emanet edilmişti.

Mercan Suyu’nun kıyısındaki bir kara parçasının üzerine inşa edilmiş olan Çarçaranits Manastırı’nda şu yapılar yer almaktadır: Dışta berkitme kemeleri ve payandaları olan, 1850’li yıllarda yeniden inşa edilmiş dikdörtgen şeklinde, çıkıntılı bir apsise sahip, 14,6 × 9,9 metre ölçülerinde, üzeri bir beşiktonozla örtülü, tek sahınlı bir yapı olan Surp Krikor Kilisesi; kuzey köşelerinde gözetleme kulelerinin, iç tarafında meskenler, mutfak, yemekhane, kiler, ahırlar, ağıl, samanlık ve kovanlığın bulunduğu, 60 × 41 metre ölçülerinde, topraktan yapılmış, kalın avlu duvarları. Manastır, meyve bahçeleri ve otlakların yanı sıra, Mercan Suyu’nun sağ tarafına düşen Çoçgants yaylasında tarlalara da sahipti.

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gaspedilen Çarçaranits Manastırı, bugün harabe durumundadır. Surp Krikor Kilisesi’nden geriye, sadece apsisi ve kuzey duvarının bir kısmı kalmıştır. Çeşme ve havuzu yok olmuş, eklenti binalar çökmüştür. Üzerinde derin yarıklar açılmış ve üstyapısını kaybetmiş de olsa, avlu duvarı kısmen korunmuştur.