Doğu Fırat ya da Aradzani [Murat çay] vadisinin kuzey yamaçlarında, 38° 46’ Kuzey enlemi, 39° 52’ Doğu boylamında yer alan Kağtsrahayiats (Nefis Manzaralı) Surp Asdvadzadzin Manastırı, Palu Ovası’nın büyük bir kısmına hâkim konumu nedeniyle bu adı taşır ve yakınlarında bulunduğu Hav(k) ya da Havav [Ekinözü] köyünün adıyla, Havav Manastırı olarak da anılır.
Şüphesiz, kilisenin apsis bloğunun dış kaplama taşlarının eskiliğinden dolayı, manastırın çok eski bir tarihte kurulduğu düşünülmüştür. El yazmalarında, 1468 yılından itibaren adı geçmeye başlayan manastırın skriptoryumu, 18. yüzyılın ortalarına kadar (1469, 1495, 1518, 1573, 1642, 1645, 1661, 1698 ve 1739 tarihli kolofonlar) anılmaya devam eder. Manastırın başrahipleri arasında, 17. yüzyılın ilk yarısında iki başepiskoposun adları öne çıkar: 1623 tarihli bir metinde adı geçen Simeon (1623) ve 1645 tarihli bir metinde, büyük ihtimalle Havav köyünde de yürütülen çok önemli yenileme çalışmalarına imza attığı belirtilen Kevork. Yakın dönemde, 1898-1903 yılları arasında başepiskoposluk görevinde bulunan Peder Yeznig Kalpakçıyan’ın girişimiyle de manastırda yenileme çalışmaları yürütülmüştür. Palu (Palahovid) Episkoposluk Bölgesi’nin dinî önderleri, sistematik şekilde olmasa da, genellikle, yetki alanında 41 yerleşim yeri ve 40 kilise bulunan ve episkoposluk makamına ev sahipliği eden Surp Asdvadzadzin Manastırı’nın başrahipleri olarak görev yapmışlardır. 20. yüzyılın başında, komşu Çınkuş [Çüngüş] ve Arğın [Ergani] episkoposluk bölgeleri de (12 yerleşim yeri ve 14 kilise) kısa süreyle bu episkoposluk bölgesinin yetki alanı içine alınmıştır. Surp Asdvadzadzin Manastırı’nın başrahipleri ile Palahovid Episkoposluk Bölgesi’nin episkoposlarının isim listesi, 1437 yılından 1915 yılına kadar, büyük ölçüde yeniden oluşturulmuştur. Bu episkoposluk bölgesinden sorumlu son din adamı, aynı zamanda Çınkuş’taki ‘Güzel Manzaralı’ Surp Asdvadzadzin Manastırı’nın başrahibi de olan ve 1915’te, ikinci görev dönemindeyken şehit edilen Peder Yeznig Kalpakçıyan olmuştur.
Intérieur, angle sud-est, 2011 (OTC).
‘Nefis Manzaralı’ Surp Asdvadzadzin Manastırı’nda şu yapılar yer alıyordu: Kapalı haç planlı ve kubbeli bir yapı olan ve 1630-1640 yılları arasında Başepiskopos Kevork tarafından restore ettirilen Surp Asdvadzadzin Kilisesi; geniş avlu duvarlarının iç tarafında yer alan ve aralarında yirminin üzerinde mesken ve hücrenin yer aldığı eklenti binalar; ve kilisenin güneyinde bulunan, keşişlerin defnedildiği küçük bir mezarlık. Manastır, geçici olarak bir yetimhane ve okula da ev sahipliği etmiştir. İki kapısı da demir zırhlı olan kilisede, çok eski bir ikona muhafaza ediliyordu. Manastır, 328 parçalık tunç ve bakır eşya ve mobilya koleksiyonundan başka, arşivlere ve el yazmalarına da sahipti. Yaya olarak çevresi üç saatten uzun bir sürede dolaşılabilen, yaklaşık 200 dönüm genişliğindeki manastır arazilerinde, meşelikler ve kavaklıklar, tarlalar ve otlaklar, kuzey tarafında, avlu duvarlarının yakınına inşa edilmiş bir havuz ve su değirmeni bulunuyordu.
Plan (d’apres J.M.Thierry).
1915’ten sonra gaspedilen manastırın arazilerine el konmuş ve yağmalanan manastır binaları metruk kalmıştır. Avlu duvarları hâlâ yerindedir, ancak eklenti binaların tamamı yok olmuştur. Kasıtlı olarak yıkılan kiliseden geriye, apsis bloğunun yıkıntılarından başka bir şey kalmamıştır; mezarlık tahrip edilmiştir.
Oskian, 1962, 214-221. Thierry, 1998-2000, 329-358. K. Kévonian, 2014, 413-428.