Sırkh Surp Marinos Manastırı, Van'ın güneydoğusundaki Hayots Tzor [Havasor] Vadisi’nin kuzey yamacında, Ankığ Irmağı’nın [Engil Suyu] sağ yakasında, 38° 20’ Kuzey enlemi, 43° 21’ Doğu boylamında, yer alır. Yervantunik bölgesindeki Gem [Köprüler] köyünün kuzeybatısında, Galbalasan’ın [Arkboynu] kuzeyinde, 2200 metre yükseklikte, ırmağın yukarı kısmındadır.
Yaygın olarak kullanılan ‘Sırkhuvank/Sırhuvank’ (Sırkh Manastırı) adının, manastırın bulunduğu yerden gelip gelmediği bilinmemektedir. Geleneksel anlatıya göre, burası eskiden bir rahibe manastırıydı; keşiş cübbesi giyip erkek kılığına girmiş ve ruhani isim olarak ‘Mari(a)nos’u seçmiş olan Bitinyalı Azize Marina’ya (Marine, ö. 750) ithaf edilmişti. Çocuk sahibi olamayan kadınlar, manastır duvarlarının dışında, bu azizeye ait olduğu düşünülen mezarın başında dua ederlerdi. 11. yüzyılda muhtemelen bir Bizans episkoposluk merkezi olan bu manastıra çeşitli adlar verilmiştir. 16. yüzyılda yazılmış metinlerde ‘Srkhu Vank’ olarak geçer; o dönemde, manastırın bünyesinde bir skriptoryum da vardır. Episkopos Nerses’in döneminde yazılmış, 1592 yılına ait bir kolofonda ise, manastır hem Surp Asdvadzadzin ve Surp Hovhannes, hem de Surp Marinos adlarıyla anılır. 1648’deki büyük depremde hasar görmüş ve sonrasında restore edilmiştir. 19. yüzyılda önemli bir hac merkezi olan manastır, ayrıca, Ağtamar katolikoslarının da ikamet etmeyi sevdiği bir yerdir.
Vue sud-ouest, 2012 (Coll. P. Maguesyan)
Manastırın kilisesi (Surp Marinos ya da Surp Marine), haç planlı, 11,5 × 7 metre ölçülerinde; kubbeli; yüksek, sekizgen bir kubbe kasnağı olan; ilk katında yan odaların bulunduğu; kesin surette 10. ve 11. yüzyıllarda inşa edilmiş ancak 17. yüzyılın ikinci yarısında, güney kapısı duvarla örülüp batı tarafında –duvara ortalanmış olmayan– yeni bir kapı açılarak ve batı kısmındaki odalar doldurularak yeniden şekillendirilmiş bir yapıdır. Manastırda, bulunan diğer yapılar ise şunlardır: ekseni üzerinde, önünde bir giriş holü bulunan yeni bir kapının açıldığı, kilisenin batı cephesine bitişik bir narteks; kilisenin doğu ucundan başlayan ve kuzey tarafındaki yükseltilmiş bahçeyi çevreleyen, yaklaşık 130 metre uzunluğundaki duvarlar; narteksin ve giriş holünün iki yanında manastır binaları, yani, kuzey tarafında mutfak, yemekhane, kiler, güney tarafında meskenler ve episkoposun ikâmetgâhı; duvarların dışında bir mezarlık; ve manastıra yakın bir noktada, Surp Marinos Cenaze Şapeli. Manastır, ayrıca, geniş arazilere sahipti.
Plan (Thierry, 1989, 341)
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından el konan Sırkh Manastırı metruk kalmıştır. 1969 yılında, kilisenin bütün kaplama taşları ve kubbesindeki piramit yok olmuş olsa da, manastır hâlâ görece iyi durumdaydı. Diğer binaların da çatıları yoktu. 2012 yılında, çevre duvarlarının birçok yeri ve manastır binalarının duvarlarının büyük bölümü yıkılmış durumdaydı. Surp Marinos Kilisesi kubbesiz kalmış, tonoz birkaç yerinden delinmişti. Apsiste derin kazılar yapılmıştı ve duvarlarda büyük oyuklar bulunuyordu. Mezarlık ve Surp Marinos Şapeli ise yok olmuştur.
Oskian, 1940-1947, III [1947], 778-780. Thierry, 1989, 339-342.