Koms Surp Kevork Manastırı, Yerevark Kantonu’nda, Sorp Surp Garabed Manastırı’nın (bkz. no. 15) doğusunda, Van Gölü’nün güney kıyısına yakın bir noktada, 38° 28’ Kuzey enlemi, 42° 37’ Doğu boylamında yer alır. Surp Kevork’a ithaf edilmiş olmasının nedeni, burada bir zamanlar bu azizin kafastaının muhafaza edilmiş olmasıdır. Manastır, güneyinde, bir geçidin diğer tarafında bulunan Komk ya da Koms [Çanakdüzü] köyünün adını da taşımaktadır.
Elde yazılı veriler olmadığı için, manastırın ve özellikle kilisenin inşa tarihi, ancak, binaların mimari ve dekoratif özellikleri analiz edilerek belirlenebilir. Bu analizler, çok eski yapı çözümleri ve dekor öğeleri ile tam olarak entegre edilmemiş etkilere, dolayısıyla büyük bir ihtimalle 10. yüzyılın başlarına, Kral Gagik’in dönemine işaret etmektedir. Bir kitabeye göre, manastırın etrafındaki duvarlar 1760 yılında restore edilmiştir. Gitgide daha yoğun saldırılara maruz kalan manastır cemaati, 1830’lu yıllarda burayı terk eder. Geleneksel olarak Garcgan episkoposlarından olan başrahipler Koms’a çekilir, Aziz Kevork’un relikleri de güvenlik amacıyla buraya götürülür. Aynı dönemde, civardaki iki köyün de terk edilmiş olması, nasıl koşulların söz konusu olduğunu ortaya koymaktadır. Binalar, 19. yüzyılda, bir süre bir yetimhaneye ev sahipliği yapmıştır. Manastır, bir dönem geniş arazilere sahipti.
Vue sud-est, 2007 (Coll. privée)
Koms Surp Kevork Manastırı’nın kaynaklarda yer almayışı, Orta Çağ’da başka bir adla anılıyor olmasıyla açıklanabilir. Manastır şu unsurlardan oluşur: Ovale yakın bir kubbe kasnağının üzerine oturtulmuş tromplu bir kubbeyle örtülü, üzerlerinde yan odaların bulunduğu kemerli apsidiyollere ve nişlere sahip, 8,4 × 6,5 metre ölçülerinde, kapalı haç planlı bir yapı olan Surp Kevork Kilisesi; güney kısmının iki ucunda birer köşe kulesi, batı kısmının kuzey ucunda ise bir kapının bulunduğu yüksek çevre duvarları; kilisenin kuzey ve batı taraflarında yer alan manastır binaları.
Plan (Thierry, 1989, 255)
Konumu ve mimarisiyle ziyaretçilerini şaşırtan bu manastır, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gaspedilmiş ve metruk kalmıştır. 1970’li yıllarda, eklenti binalar ve kuleler büyük oranda çökmüş durumdaydı. Kilisenin kaplama taşlarının bazıları yok olmuştu. O dönemden günümüze, kubbe başlığı yok olmuş, örtüsüz kalan güneydoğu köşesinde bir delik oluşmuştur; manastır alanını çevreleyen duvarlar yer yer çökmüştür. Kazılar, alanı delik deşik hale getirmiştir.
Épriguian, 1903-1905, I, 549. Oskian, 1940-1949, I, 216-217. Thierry, 1989, 252-259.