Surp Khat’ın Mezarı ya da Hankısdun Surp Khaç Kilisesi

Bu kilise, Khortzyan bölgesindeki Kayl Nehri’nin [Peri Suyu] sol yakasında, Keği [Kiğı] kazasının yukarısında, 39° 23' Kuzey enlemi, 40° 20' Doğu boylamında bulunan Hankısdun [Topraklık] köyünün kilisesidir. Köy, Arek [Köşmür] Dağı’nın eteklerinde, güney tarafında Kedahayats Surp Asdvadzadzin Manastırı’nın (bkz. no. 60) bulunduğu yerde kurulmuştur. Ancak, kuzey yönündeki Keği Surp Garabed Manastırı köye daha yakındır ve bu nedenle, kimi zaman Hankısdun Surp Garabed Manastırı olarak adlandırılmıştır.

Hankısdun’daki ibadethane, Aziz Krikor Lusavoriç’in soyundan gelen, 4. yüzyılda yaşamış olan ve Katolikos Büyük Nerses’in (353-358, 363-373) vekilharcı ve vekili olan Episkopos Khat’a ithaf edilmiştir. Geleneksel anlatılara göre, üzerinde bir martiryumun (din şehitlerinin mezarlarını üstüne inşa edilen kilise) bulunduğu mezarı, Khat Hayr (Khat Baba) olarak anılagelmiş bir yerdedir. Khortzyank’ın dinî önderi ve Keği Surp Garabed Manastırı’nın başrahibi, Başepiskopos Istepannos (1694-1702, 1703 ve 1705), 1703 yılında, bu kilisenin karşısına, ondan daha büyük olan Surp Khaç Kilisesi’ni inşa ettirir. Sebuh Dağı’nın [Kara Dağ] eteğinde bulunan Tortan Dokuz Azizler (bkz. no. 47) mezarında da, uzun zamandır hürmet edilen Aziz Khat adına yapılmış bir kenotaf (temsili mezar) vardır.

Hankısdun’daki ibadethane, 10,5 × 5,7 metre ölçülerinde, çapraz bir kemerle güçlendirilmiş, beşiktonozlu bir nef olan Surp Khat martiryumu ile, karşısında, güney tarafında bulunan, eski kapısının seviyesinde inşa edilmiş bir geçitle ona bağlanan, 15,6 × 9,7 metre ölçülerinde, üç çapraz kemerli bir çıkıntılı apsise sahip, beşikçatılı, tek sahınlı bir yapı olan Surp Khaç Kilisesi’nden oluşuyordu. Surp Khat’ın mezarı önemli bir hac mekânıydı. Hankısdun Kilisesi’nde elyazmaları da bulunuyordu.

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gaspedilen Hankısdun Surp Khat Kilisesi halen depo olarak kullanılmaktadır. 1980’li yıllarda çatısının büyük kısmı yıkılmış durumdaydı.