Hzar Surp Asdvadzadzin Manastırı, Yeni Khizan’ın [Hizan, Karasu] güneybatısında, *** Kuzey enlemi, *** Doğu boylamında, Hzar [Haster] Dağı’nın kuzey yamacında, Sbargerd [Sürücüler] Vadisi’nin ağzının yukarı kısmında, daha güneyde Dicle’nin doğu koluyla birleşen Getsan Vadisi’nde yer alır. Bu yüzden sıklıkla Getsan Manastırı (Getsana Vank) olarak, kimi zaman da, yakınında bulunan Sori [Süre] köyünün adıyla, Sori Manastırı (Soro Vank) olarak anılmıştır.
Manastırın mimari ayrıntıları, 11. yüzyıl başında kurulmuş olduğuna işaret etmektedir, ancak geleneksel anlatıya göre, Aziz Tateos’un zamanında, bu havarinin açtığına inanılan bir pınarın yakınlarında kurulmuştur. 1436 ile 1474 ve 1574 ile 1679 yılları arasında yazılmış çeşitli metinlerde, Surp Asdvadzadzin, Surp Kevork ve Surp Pırgiç adlarıyla geçen manastır, faal bir skriptoryumdur, ancak 17. yüzyılın son çeyreğinde Khizan ekolünün sona ermesiyle birlikte, bu niteliğini yitirir. 19. yüzyılda vurguncuların hedefi haline gelmiş, 1895 katliamları sırasında yağmalanmış, 1915’ten önce restore edilememiştir.
Coupole, 2011 (Coll. privée)
Hzar Surp Asdvadzadzin Manastırı’nda şu yapılar bulunur:
Plan (Thierry, 1989, p.386)
• Sekizgen bir kubbe kasnağına, küçük sütunlarla süslenmiş dihedral (‘v’ şeklinde çıkıntıları olan) sütunlara, iki yan odayla ve batı kolunun iki tarafındaki nişlerle bağlantılı, nal şeklinde bir apsise sahip, kare-haç planlı, kubbeli, 8,8 × 6,7 metre ölçülerinde bir yapı olan Surp Asdvadzadzin Kilisesi;
• Kuzeydoğu köşesinde kilisenin ve ona sırtını vermiş manastır yapılarının yer aldığı bir avlu;
• Geleneksel anlatıda geçen pınara bağlı bir çeşme.
Sori köyünün yakında olması, buradaki Surp Kristapor Kilisesi’nin, manastır kompleksinin bir parçası olarak görülmesine neden olmuştur. İki sahınlı, 9,1 × 12,8 metre ölçülerinde, güneye açılan bir yapı olan bu kilise, 10. ya da 11. yüzyılda inşa edilmiştir.
Hzar Manastırı Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gaspedilmiş ve metruk kalmıştır. 1974 yılında Surp Asdvadzadzin Kilisesi hâlâ ayaktaydı, ancak kubbe delinmiş, kubbe kasnağının kaplama taşları ve çatıyı örten taşların tamamı yerlerinden çıkarılmış, yapının güneydoğu köşesi yıkılmıştı. Çeşme duruyordu. Avludan ve diğer yapılardan geriye yalnızca birkaç iz kalmıştı. Sori köyünde, Surp Kristapor Kilisesi hâlâ görünür haldeydi. O zamandan günümüze, kilisenin kubbe kasnağı yok olmuş, çok sayıda taş yerinden çıkarılmış ya da ön cepheden düşmüştür. Ana kapının dikmeleri, lentoları ve taçkemeri yok olmuş, ön cephenin kapının üstünde kalan bölümünün tamamı yıkılmıştır. İçerde, yapının kuzeydoğu tarafındaki gömme sütun tehlike oluşturacak biçimde tahrip edilmiştir ve kemerleri taşıyamamaktadır. Kiliseye uzak olmayan bir noktada, tek başına duran ve hâlâ görülebilen tonoz, bir kulenin kalıntısı değilse, bir ek binaya, hatta pınara ait olabilir. Sori’deki Surp Kristapor Kilisesi imha edilmiştir.
Oskian, 1940-1947, III [1947], 878-880. Thierry, 1989, 384-387.