Varzahan Kızıl Manastırı

Bu diğer Kızıl Manastır, Papert [Bayburt] şehrinin kuzeybatısında, Varzahan ya da Varzehan [Uğrak] köyünde, Khayeg [Dikmetaş] köyünün yukarısında, Coroh [Çoruh] Nehri’ne dökülen bir derenin kıyısında, 40° 19’ Kuzey enlemi, 40° 07’ Doğu boylamında yer alır.

Bu yapı topluluğu, her ikisi de 10. yüzyılın sonu - 11. yüzyılın başında inşa edilmiş olan sekizgen bir kilise ile iki katlı bir cenaze kilisesinden oluşmaktadır. Metinlerde adı skriptoryum ya da açıkça manastır olarak değil, ibadet ve hac mekânı olarak geçmektedir.

Plan (Bachmann, 1913)

Varzahan Kızıl Manastırı’nda şu yapılar yer alıyordu: Yapının içine daire şeklinde yerleştirilmiş sekiz sütundan çıkan eşit sayıda kemerin üzerine oturtulmuş bir kubbe kasnağına, nal şeklinde sekiz adet taraktonoza ve on altı adet dış nişe sahip, sekizgen bir kilise olan Surp Hampartzum Kilisesi ve çıkıntılı bir apsise ve süsleyici nişlere sahip, iki katlı bir cenaze kilisesi. Bunlara, koç şeklinde pek çok mezar taşının ve üzerlerinde 15. yüzyıla ait yazıtların okunabildiği taşların yer aldığı eski bir mezarlık da eklenmelidir. Varzahan’da Meryem Ana’ya ithaf edilmiş bir köy kilisesi de bulunuyordu, ancak, ‘ana kilise’ (mayr dacar) olarak nitelenen yapı, Surp Hampartzum Kilisesi’ydi. Kilise 1828 Osmanlı-Rus Savaşı’nda büyük hasar görmüş, kubbe kasnağı ile duvarlarının bir kısmı yıkılmış ve savaştan sonra bir daha yenilenememiştir. 1895 katliamlarında ise Varzahan köyü yerle bir edilmiştir. Manastır cemaati, 1914 yılında çok geniş arazileri yönetiyordu.

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından, Varzahan’daki Hıristiyan yapılarının tamamı gaspedilmiş ve yıkılmış, mezarlık da ortadan kaldırılmıştır.

Kesit ( Bachmann, 1913)